Rozwój osobowości z pogranicza jest wynikiem interakcji czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych. W kontekście społecznym literatura naukowa wskazuje na kilka istotnych czynników wpływających na jego rozwój. Przede wszystkim badania podkreślają rolę rodzinnej dysfunkcji i traumy. Wykazano, że dzieci z rodzin charakteryzujących się niestabilnym środowiskiem, przemocą, zaniedbaniem czy emocjonalnym niedostatkiem są bardziej narażone na rozwój BPD (Cierpiałkowska, 2011).
Do traumatycznych doświadczeń w dzieciństwie mających wpływ na rozwój osobowości należą:
- Przemoc fizyczna. Dzieci, które doświadczyły przemocy fizycznej w dzieciństwie rozwijają mechanizmy obronne takie jak: nadmierna podejrzliwość, nadreaktywność na stres oraz trudność w regulacji emocji.
- Przemoc emocjonalna. Długotrwała przemoc emocjonalna, taka jak: poniżanie, wyśmiewanie, groźby lub manipulacje, prowadzi do utrwalania negatywnego obrazu siebie oraz nieumiejętność radzenia sobie ze stresem. Osoby, które doświadczyły przemoc emocjonalnej są bardziej podatne na występowanie niestabilności emocjonalnej charakterystycznej dla BPD.
- Przemoc seksualna. Dzieciństwo, w którym dochodziło do przemocy seksualnej wpływa na rozwój tożsamości i poczucia własnej wartości. Osoby, które doświadczyły wykorzystania seksualnego mają trudności z określeniem swoich granic i nawiązywaniem zdrowych relacji z innymi.
- Zaniedbanie emocjonalne. Brak odpowiedniego wsparcia emocjonalnego i troski ze strony opiekunów powoduje rozwój lęku separacyjnego, trudności w nawiązywaniu trwałych relacji oraz poczucie pustki.
- Dysfunkcyjne relacje rodzinne. Wzorce relacji w rodzinie, które promują niestabilność emocjonalną, nieprzewidywalność czy brak zaufania kształtują mechanizmy obronne charakterystyczne dla osobowości borderline.
- Brak umiejętności radzenia sobie. Dzieci, które były narażone na traumatyczne doświadczenia, mogą nie mieć okazji do nauki zdrowych strategii radzenia sobie ze stresem. To prowadzi do wykorzystania destrukcyjnych mechanizmów, które mogą być związane z BPD, takich jak autoagresja, impulsywne zachowania czy myśli samobójcze.
Jak podaje Małgorzata Dąbrowska w artykule: ,,Traumatyczne doświadczenia w dzieciństwie jako czynniki ryzyka zaburzeń psychicznych wieku rozwojowego i dorosłości” każde przeżycie traumatyczne pozostawia ślad w pamięci dziecka (Dąbrowska, 2006). W wyniku traumatycznych doświadczeń, pod wpływem stresu zachodzą zmiany czynnościowe i strukturalne w mózgu. Im młodsze dziecko tym ślad pozostaje głębszy. Nasilenie skutków traumatycznych wydarzeń zależy od okresu rozwojowego, w którym znajduje się dziecko. Zmiany w mózgu w tym spadek neurogenezy w hipokampie za pośrednictwem osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej (HPA), są spowodowane narażeniem dziecka na stres, oczekiwaniem na stres czy niemożnością uniknięcia traumy. Poziom glikokortykoidów, które są hormonami wydzielanymi przez nadnercza w reakcji na stres, może wpłynąć na proces neurogenezy, czyli tworzenia nowych neuronów w hipokampie- obszarze mózgu odpowiedzialnym za funkcje związane m.in. z pamięcią, regulacją emocji i stresem.
Wzrost poziomu glikokortykoidów, zwłaszcza kortyzolu powoduje zmiany w procesach neurogenezy w następujący sposób:
- Hamowanie proliferacji komórek macierzystych. Wysoki poziom glikokortykoidów hamuje podział komórek macierzystych, które są odpowiedzialne za tworzenie nowych neuronów. To może prowadzić do zmniejszenia liczby nowo powstających neuronów.
- Zaburzenia migracji neuronów. Wzrost glikokortykoidów wpływa na proces migracji nowo powstających neuronów do właściwych obszarów hipokampa, co może prowadzić do zaburzeń w budowie strukturalnej tego obszaru mózgu.
- Zaburzenia przetrwania neuronów. Zbyt wysoki poziom glikokortykoidów wpływa na przeżywalność nowo powstałych neuronów poprzez oddziaływane na procesy apoptozy (programowanej śmierci komórki).
- Zaburzenia funkcji neurotroficznych. Glikokortykoidy wpływają na poziomy neurotrofin, czyli czynników wzrostu niezbędnych dla rozwoju, przeżycia i funkcjonowania neuronów.
Stres wczesnodziecięcy odbija się na funkcjonowaniu osi HPA (osi podwzgórze- przysadka- nadnercza), która jest kluczowym mechanizmem regulacji reakcji organizmu na potencjalne zagrożenie. Oś HPA jest odpowiedzialna za produkcję i uwalnianie hormonów, w tym kortyzolu, w reakcji na różne sytuacje stresowe. Badania na zwierzętach potwierdziły, że stres prowadzi do zaburzeń w metabolizmie dopaminy, gęstości receptorów i ich wrażliwości (Perry & Pollard, 1998). U dzieci pod wpływem traumatycznych przeżyć stwierdzono zwiększoną syntezę dopaminy, noradrenaliny i adrenaliny, np. u dziewczynek wykorzystywanych seksualnie. Poziom kwasu homowanilinowego – metabolitu dopaminy pozostawał przewlekle podwyższony u osób wykorzystywanych seksualnie w dzieciństwie (De Bellis i in., 1994). U molestowanych seksualnie pacjentek zauważono hipersekrecji kortykoliberyny (CRF). Dzieci, które doświadczyły przemocy seksualnej prezentują niespecyficzne zmiany w EEG, współwystępujące z nieprawidłowościami w układzie limbicznym i asymetrią półkul mózgowych (Teicher i in., 1997)
U pacjentów z zaburzeniami mentalnymi znacznie częściej ujawniane są w wywiadzie psychiczne urazy z dzieciństwa w porównaniu do populacji ogólnej (Goodman i in., 1997).
Z kolei Young zwraca uwagę na czynniki, które nie są postrzegane jako traumatyczne,
a mające wpływ na rozwój dysfunkcjonalnych i dezadaptacyjnych schematów. Są nimi: frustracja potrzeb, traumatyzacja lub wiktymizacja, „za dużo dobrego” (nadmierne zaspokajanie potrzeb prowadzące do powstania schematu roszczeniowości/wielkościowości) oraz internalizacja lub identyfikacja z ważnymi „innymi” (Lenkiewicz i in., 2016).
Podsumowując traumatyczne wydarzenia w dzieciństwie mają wpływ na rozwój zaburzeń osobowości, zwłaszcza borderline czy zaburzeń osobowości unikającej. Przeżyta trauma w dzieciństwie może wpłynąć na kształtowanie się niezdrowych mechanizmów obronnych i nieprawidłowych wzorców zachowań i regulacji emocji (Klatkiewicz, 2011)
Warto nakreślić kierunek dalszych badań nad wpływem stresorów określanych jako ,,trauma przez małe t” na rozwój zaburzeń osobowości u dzieci i młodzieży, ponieważ jako zagadnienie naukowe ten problem nie jest wystarczająco zbadany. Termin ,,mała trauma” odnosi się do mniej spektakularnych, ale wciąż wpływowych zdarzeń traumatycznych, które mogą mieć negatywny wpływ na rozwój i zdrowie emocjonalne dzieci. To jest termin często stosowany w kontekście mniejszych, codziennych wydarzeń lub sytuacji, które mogą wywołać stres i wpłynąć na zdrowie psychiczne. W przeciwieństwie do traumy ,,przez duże T”, która odnosi się do poważnych i jednorazowych traumatycznych wydarzeń takich jak wypadek, katastrofa naturalna, pobicie i często daje objawy w postaci PTSD (Zespół Stresu Pourazowego, ang. Post-Traumatic Stress Disorder)
Powyższy tekst jest mojego autorstwa. Kopiowanie, cytowanie i rozpowszechnianie bez mojej zgody jest zabronione